Succes
Vaak en veel te lachen; Het respect van intelligente mensen en de genegenheid van kinderen te winnen; De erkenning van oprechte critici te verdienen en het verraad van valse vrienden te verdragen; Schoonheid te bewonderen, in anderen het beste te vinden; De wereld een beetje beter achter te laten; of dat nu door een gezond kind, een lapje tuin is, of een kleine bijdrage ter verbetering van de samenleving; Te weten, dat ten minste het leven van een mens makkelijker was, omdat Jij geleefd hebt – dat betekent dat je succesvol bent geweest.
Ralph Waldo Emerson (1803 – 1882)
Met dit gedicht sluit in de film “From Business to Being”, de ex-zakenman Rudolf Wötzel geëmotioneerd het verslag van zijn reis naar binnen af. Over hoe hij van een gesjeesde en volledig opgebrande manager weer mens werd en de menselijke staat van zijn met aandacht opnieuw leerde waarderen. Daaraan zijn dan al 90 minuten vooraf gegaan waarin het leven van drie leidinggevenden is gevolgd en hun bewustwordingsproces door mindfulness. Deze documentaire van Julian Wildgruber en Hanna Henigin raakt de hoognodige thema’s van werken vanuit aandacht en zorg voor elkaar aan, net als de vele uitdagingen waarvoor iedereen zich gesteld ziet die zich in het moderne arbeidsleven beweegt. De film beleefde zijn Nederlandse première afgelopen zondag 1 oktober 2017, tijdens het boeddhistisch filmfestival in het EYE filmmuseum in Amsterdam.
Mindfulness in de praktijk
Sinds de opkomst van mindfulness in het Westen zo’n 30 jaar geleden zijn er al een aantal verlichte geesten geweest, die nut en noodzaak van deze op de boeddhistische leer en meditatiepraktijk gestoelde aandachtsbeoefening in het bedrijfsleven hebben toegepast. En de benefits hiervan zijn gelukkig inmiddels ook wetenschappelijk onomstreden aangetoond. In de film worden vooraanstaande wetenschappers als Jon Kabat-Zinn, Janice Marturano, Arthur Zjonc en Tania Singer geïnterviewd, wier inzichten inmiddels vrij breed bekend zijn. Toch lopen nog steeds talloze westerse bedrijven en hun werknemers stuk op de ratrace.
Mijzelf raakt deze film op een aantal manieren. Als ervaringsdeskundige van burn-out kan ik invoelen hoe de managers die in de documentaire een hoofdrol spelen zichzelf zijn kwijt geraakt en opnieuw hebben uitgevonden. Als antropologe zie ik de dynamiek en de culturele systemen in ondernemingen die mensen opjagen tot onmenselijke prestaties, waardoor ze zich steeds meer voorbij lopen. Als boeddhiste, mindfulness trainer en begeleider van (verander)trajecten, werk ik in diezelfde bedrijven werk ik in diezelfde bedrijven met mensen die proberen om weer in hun kracht te komen, vanuit hun waarden te gaan leven en meer rust en aandacht in hun systeem te krijgen. En als werkende moeder met een eveneens bezige partner beweeg ik mij in een maatschappij die altijd maar meer meer meer wil: zowel in het doen, als in het prikkelen en consumeren, als in het winstbejag. Daarbij valt het mij op, net als de filmmakers en de panelleden die na de première de discussie voerden, dat er een diep verlangen is in onze samenleving naar ademruimte, naar leven vanuit bezieling, verbinding, compassie en vrije creativiteit.
Op zoek naar de ‘hormine curant’
Het siert de filmmakers dat ze zich aan de hamvraag hebben geweid, namelijk: hoe vullen wij (persoonlijk) leiderschap in om de drive naar altijd maar meer targets en winsten te keren, in de richting van een duurzaam en zorgzaam samen leven en werken met elkaar. Het feit dat de financiële markten maar één drijfveer hebben, namelijk financiële groei (vooral om onze schuldencrisis te bedwingen, zoals de geïnterviewde minister van economische zaken van Italië analyseert) is buitengewoon zielloos natuurlijk. Een groot deel van het bedrijfsleven is daarin mee gegaan. De ‘homo economicus’ viert hoogtij. In die beweging zijn we als werknemers de verbinding kwijt geraakt met onszelf, met de natuur, met de liefde. We zijn op zoek naar de ‘homine curant’, de zorgzame mens. Mindfulness en Heartfulness zijn daarop antwoorden.
Duurzaam en zorgzaam ondernemerschap
Gelukkig zijn er ook positieve ontwikkelingen in de zakenwereld op dat vlak. Steeds meer bedrijven kiezen voor een meer democratische vorm van besluitvorming en duur- en zorgzamer ondernemerschap, zowel voor de eigen werknemers als voor de maatschappij om zich heen. Zo pogen multinationals als Google, Samsung, KLM en Philips steeds meer groene energie te integreren in hun bedrijfsvoering en hebben zij mindfulness programma’s voor hun werknemers. Daartegen over staat wel weer de druk om steeds meer targets te halen.
In het panel zaten onder meer Muriel Arts, Partner Global Leaders Academy en Flow Foundation en Marcello Palazzi, CEO B-Corp, beiden inspirerende leiders op dit vlak. Ook zij lieten optimistische geluiden horen over nieuwe bedrijven die het anders aan pakken. Benefit Corporations, dat wil zeggen bedrijven die sociaal en ecologisch bijdragen aan de maatschappij. Dat zijn dus geen multinationals, omdat die vaak ook door hun ingewikkelde juridische structuren nog niet aan de hoge ethische criteria voldoen, maar bijvoorbeeld wel dochterondernemingen van multinationals, zoals Ben & Jerry’s Ice Cream er een is van Unilever.
Lef en leiderschap
Uiteindelijk gaat het om de moed, de moed om stil te staan en te onderzoeken: Klopt dit nog? Klopt dit met mijn kernwaarden?! Wil ik werkelijk afgestompt raken, niet meer voelen, mee rennen in een beweging die waarde onttrekt aan de natuur, aan onze eigen werknemers enkel ten behoeve van economisch succes? Doe ik mee met zo’n systeem, of dat nou een bank is, de auto-industrie, een oliemaatschappij of de supermarkt om de hoek? Er zijn op zich maar weinig ondernemingen die bewust kiezen voor het schade toebrengen aan mens en milieu. Toch laten veel van deze bedrijven de negatieve effecten oogluikend steeds weer toe en worden daarmee mede verantwoordelijk voor allerlei vormen van schade, van waarde onttrekking, van uitputting. De moed om je als leidinggevende bewust te zijn van hoe congruent de missie van jouw bedrijf werkelijk is met wat het doet in de wereld en hoe je daar zelf in staat, en het lef om van daaruit de juiste keuzes te maken, die ontbreekt nog wel eens. Walk what you talk. En natuurlijk heeft een bestuursvoorzitter daarin meer invloed dan een middelmanager. Helemaal als er sprake is van een angstcultuur binnen de organisatie.
Er zijn inmiddels voldoende rekensommen gemaakt over de korte en lange termijn economische voordelen van burn-out-preventie, van duurzaam produceren en handelen waarbij winstbejag niet het hoogste doel hoeft te zijn. Innovatieve ideeën worden juist bij kleinere bedrijven, zoals Benefit Corporations, aangetroffen omdat ze de oplossing voor de problemen van onze tijd niet meer zoeken op het niveau waar ze zijn ontstaan. Ze combineren ondernemingszin met een hoog gevoel voor verantwoordelijkheid, goed bestuur, transparantie en beklijvende antwoorden op sociale en milieu vraagstukken. Ze voegen waarde toe en maken daarmee een verschil. De traditionele sectoren kunnen daar nog een puntje aan zuigen.
Wakker worden in een veranderende wereld
Juist daarom is authentiek leiderschap van mensen die kritische vragen stellen, die niet per definitie altijd met de stroom mee gaan zo’n waardevol goed in deze tijd. Het opkomen voor het milieu, voor de mensen in het bedrijf kan niet langer gezien worden als idealistisch tijdverdrijf. Vroeg of laat zullen alle bedrijfstakken en overheidsorganisaties, al dan niet gedwongen, zich moeten aanpassen aan deze snel veranderende wereld, om ervoor te zorgen dat er straks nog iets van waarde is om achter te laten aan de toekomstige generaties. En daarom is het eveneens van groot belang dat we als procesbegeleiders in dit soort veranderingsprocessen, er in ieder geval voor zorgen dat de mensen en de managers met wie we een stuk op lopen op adem kunnen komen, dat ze steeds opnieuw wakker worden en dat ze met aandacht, compassie en durf naar zichzelf en de wereld kijken om vandaar uit bewust te kunnen handelen. Een betere wereld begint bij mij zelf.
Het event in Eye met film en paneldiscussie was een initiatief van Mind & Life Europe, in samenwerking van Iona Foundation en Flow Impact Fund.